Veel mensen met een verslaving liegen over hun alcohol- of drugsgebruik en dit drijft menigmaal de partner of de gezinsleden tot wanhoop en onbegrip. Liegen is daardoor één van de meest frustrerende symptomen van een verslaving.
Liegen is één van de meest frustrerende symptomen van een verslaving. Het drijft partners en gezinnen tot wanhoop en onbegrip. Zelfs hulpverleners kunnen afhaken of geen optimale zorg verlenen als de waarheid voortdurend ondergeschikt is aan het liegen. Het kan dan helpen om te begrijpen waarom mensen met een verslaving zoveel liegen.
De theorie achter het liegen
Veel mensen liegen, niet alleen verslaafden. Over de reden waarom mensen liegen bestaan verschillende theorieën, waaronder:
De zelfbeschermingstheorie stelt dat mensen liegen om zichzelf te beschermen tegen straf, kritiek, of afkeuring. Mensen kunnen ook liegen om hun reputatie te beschermen of om hun eigenbelang te behartigen.
De sociale psychologische theorie suggereert dat mensen liegen om sociale relaties te onderhouden. Mensen willen bijvoorbeeld in een positief daglicht staan bij anderen of anderen tevreden stellen, zelfs als dat betekent dat ze moeten liegen.
De cognitieve dissonantietheorie stelt dat mensen liegen om een dissonantie tussen hun gedrag en hun overtuigingen te verminderen. Als mensen bijvoorbeeld handelen op een manier die niet overeenkomt met hun normen en waarden, kunnen ze liegen om die tegenstrijdigheid te verminderen.
De evolutionaire psychologische theorie suggereert dat liegen evolutionair gezien adaptief kan zijn. Mensen kunnen bijvoorbeeld liegen om hun kansen op overleven of reproductie te vergroten.
De pathologische theorie stelt dat mensen kunnen liegen als gevolg van een psychische stoornis, zoals een antisociale persoonlijkheidsstoornis of een borderline persoonlijkheidsstoornis.
Vanuit deze theoretische achtergrond kan het dus voor mensen met een verslaving heel functioneel zijn om te liegen. Door te liegen voorkom je kritiek en afkeuring, stel je anderen tevreden en kun je voor jezelf gedrag goedkeuren dat eigenlijk niet past bij jouw normen en waarden. Tegelijkertijd kan liegen adaptief zijn omdat het helpt je verslaving in stand te houden.
Er is veel onderzoek gedaan naar onbewust liegen. Onbewuste leugens treden op als mensen onjuiste informatie geven of de waarheid anders voorstellen zonder zich daarvan bewust te zijn. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als iemand zich vergist in de feiten of als hij of zij iets verkeerd heeft onthouden. Voor jouw gevoel kan iemand dan bewust liegen, terwijl de persoon zelf geen besef heeft van de leugen of er zelfs van overtuigd is dat hij of zij de waarheid spreekt.
Een onderzoek uit 2017, gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Psychology, suggereerde bijvoorbeeld dat mensen onbewust liegen in sociale interacties wegens verschillende factoren. Onbewuste motieven en overtuigingen kunnen hierbij een rol spelen, maar ook sociale druk en invloeden vanuit de omgeving. Een ander onderzoek uit 2014, gepubliceerd in het Journal of Personality and Social Psychology, suggereerde dat mensen onbewust liegen omdat ze zichzelf of anderen willen beschermen tegen negatieve emoties, zoals angst of schuldgevoelens.
Ook bij mensen met een verslaving kunnen deze onbewuste motieven een rol spelen waardoor zij liegen zonder zich er bewust van te zijn dat ze onjuiste informatie verstrekken of de waarheid verdraaien. Veel alcoholisten denken bijvoorbeeld minder te drinken dan ze in werkelijkheid doen.
Bestaan er mensen die nooit liegen?
Er zijn studies gedaan naar hoeveel mensen liegen. Over het algemeen suggereren deze studies dat de meeste mensen wel eens liegen. Een studie uit 2002, gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Personality and Social Psychology, suggereerde zelfs dat mensen gemiddeld twee keer per dag liegen. Een ander onderzoek uit 2010, gepubliceerd in hetzelfde tijdschrift, schatte dat mensen ongeveer één leugen per dag vertellen.
Hierbij moet opgemerkt worden dat deze cijfers schattingen zijn en dat het vrij lastig is om het vertellen van leugens nauwkeurig te meten. Bovendien variëren de frequentie en het type leugens sterk tussen individuen en situaties.
Wat betreft de vraag of er mensen zijn die nooit liegen, is het onwaarschijnlijk dat er zulke mensen bestaan. Zelfs als mensen proberen zo eerlijk mogelijk te zijn, kunnen ze nog steeds onbewust of onopzettelijk de waarheid verdraaien. Bovendien bestaan er situaties waarin het ethisch of sociaal wenselijk is om te liegen, bijvoorbeeld om iemands veiligheid te waarborgen.
Liegen als symptoom van verslaving?
Iedereen liegt weleens, maar veel partners of gezinsleden die samenleven met een verslaafde ervaren, dat de verslaafde werkelijk over alles liegt, tot wanhoop van de partner en de gezinsleden. Dit schaadt het vertrouwen en kan voor veel spanning zorgen in de relatie en het gezin. Er zijn echter verschillende biologische verklaringen waarom mensen met een verslaving meer kunnen liegen dan mensen zonder een verslaving. Langdurig gebruik van alcohol of drugs verandert de structuur van meerdere gebieden in de hersenen. Hierdoor kan iemand zich anders gaan gedragen en meer gaan liegen. Het veranderde gedrag waaronder het liegen is dan een symptoom van de verslaving. Een beter begrip van deze factoren kan bijdragen aan een betere behandeling van mensen met een verslaving.
Pre-frontale cortex
De pre-frontale cortex is een belangrijke hersenstructuur die betrokken is bij het liegen.
De pre-frontale cortex is verantwoordelijk voor verschillende hogere cognitieve functies, zoals planning, aandacht en zelfbeheersing. Alcohol- en drugsgebruik kunnen de activiteit van de pre-frontale cortex verminderen
Als de pre-frontale cortex minder goed werkt, dan heb je een minder goede impulscontrole waardoor je sneller een leugen vertelt.
Amygdala
De amygdala is betrokken bij de emotieverwerking en de respons op stressvolle situaties.
Alcohol- en drugsgebruik kunnen de activiteit van de amygdala veranderen.
Een slechtere werking van de amygdala kan leiden tot minder goede reacties bij stressvolle situaties. Je kunt meer spanning of angst ervaren en daardoor sneller gaan liegen.
Hippocampus
De hippocampus is een belangrijke structuur voor het geheugen.
Alcohol- en drugsgebruik kunnen de hippocampus beschadigen.
Een beschadigde hyppocampus kan leiden tot geheugenverlies en verwarring. Omdat je je de waarheid niet meer herinnert, kun je geneigd zijn om de waarheid met leugens op te vullen.
Nucleus accumbens
De nucleus accumbens is een hersenstructuur die betrokken is bij beloning en motivatie.
Alcohol en drugs kunnen de productie van dopamine in de nucleus accumbens verhogen
Een verhoogde dopamine-productie kan leiden tot meer impulsief en ongecontroleerd gedrag, waaronder liegen.
Neurotransmitters
Neurotransmitters spelen een belangrijke rol bij het liegen.
Eén van de belangrijkste neurotransmitters die betrokken is bij het liegen is dopamine. Dopamine speelt een grote rol bij beloning en motivatie.
Als je verslaafd bent dan neemt het dopaminegehalte in je hersenen toe. Als je liegt en daarmee wegkomt, dan kan dat leiden tot nog meer dopamineproductie. Hierdoor kun je geneigd zijn om te blijven liegen, omdat de beloning in de vorm van dopamine toeneemt.
Tips bij liegen
Als je verslaafde partner of gezinslid veel liegt en dit voor spanningen in je relatie of gezin zorgt dan kunnen onderstaande handvatten je helpen om hiermee om te gaan.
Handvatten bij liegen
Communiceer open en eerlijk: Het is belangrijk om een open en eerlijke communicatie te hebben met je partner. Laat hem of haar weten dat je begrijpt dat liegen een symptoom is van een dieper probleem en dat je wilt helpen om het onderliggende probleem aan te pakken. Moedig je partner aan om eerlijk te zijn en zorg ervoor dat hij of zij zich veilig voelt om de waarheid te vertellen zonder bang te zijn voor veroordeling of represailles.
Creëer duidelijke grenzen: Het is belangrijk om duidelijke grenzen te stellen met betrekking tot liegen. Bespreek welke vormen van liegen voor jou onaanvaardbaar zijn en welke gevolgen het heeft als deze grenzen worden overschreden. Houd jezelf aan deze grenzen en laat je partner zien dat je consequent bent in je aanpak.
Laat je niet meeslepen in leugens: Als je partner liegt dan kan het verleidelijk zijn om mee te gaan in de leugens om de vrede te bewaren of om in de buitenwereld de schone schijn op te houden. Het is echter belangrijk om hier niet aan toe te geven. Laat je partner zien dat je liegen niet accepteert en dat er gevolgen zijn als dit gedrag voortduurt.
Trek geen conclusies over jezelf: Wil de verslaafde jou een eigenschap toekennen en dit als reden gebruiken waarom hij of zij nog steeds drinkt of drugs gebruikt of heb je zelf de neiging om dit te denken? Dit is een valkuil waar veel partners of ouders invallen. Dit soort schuldgevoelens kloppen echter zelden en dragen sowieso niets bij aan het herstel. Trap dus niet in deze valkuil.
Neem het liegen niet persoonlijk: Liegen is complex zoals we hierboven hebben uitgelegd en kan het vertrouwen in de ander schaden. Liegen is echter zelden persoonlijk ook al voelt dit wel zo.
Zoek steun voor jezelf: Het kan moeilijk zijn om om te gaan met een partner die liegt. Zoek steun door met vrienden of familie te praten of door lid te worden van een ondersteuningsgroep voor partners van verslaafden. Verslaafden kunnen hun partner soms opleggen om met niemand over de verslaving te praten, ga hier nooit in mee.
Blijf geduldig en hoopvol: Het kan veel tijd kosten om het liegen bij verslaving aan te pakken en de onderliggende problemen te behandelen. Blijf geduldig en hoopvol dat verandering mogelijk is. Moedig je partner aan om professionele hulp te zoeken en bied steun bij dit proces.
Samenvattend is het voor een partner van een verslaafde belangrijk om open en eerlijk te communiceren, duidelijke grenzen te stellen, jezelf niet te laten meeslepen in leugens, altijd steun te zoeken voor jezelf en geduldig en hoopvol te blijven. Door deze stappen te volgen, heb je mogelijk voldoende handvatten om jezelf te beschermen, het liegen bij de verslaving aan te pakken en weer een gezonde relatie op te bouwen.
Als je het gevoel hebt dat dit niet (meer) lukt dan kun je altijd contact opnemen met The Home Clinic voor hulp of advies. The Home Clinic begeleidt mensen die niet meer zelf kunnen stoppen met alcohol of drugs. De consulten verlopen via de online spreekkamer. Zo kunnen we iemand thuis leren omgaan met de valkuilen van verslaving en het gezin ondersteunen door hen te betrekken bij de behandeling.
